De centrale vraag in dit verhaal is “hoe maken we werken in of aan circulaire economie tot ons reguliere werk”. Er zijn onnoemelijk veel inspirerende voorbeelden van circulair ontwerpen, bouwen en beheren. Iedere pilot toont aan hoe wijs het is om circulair te werken. Als je er met de wijsheid die ons als mens is gegeven goed over nadenkt is dat logisch en wenselijk. In de circulaire economie maken we mooie, nuttige, dingen die goed zijn voor welvaart en welzijn zonder de aarde te belasten en zonder afval te produceren.
Wat houdt ons dan tegen? Want….kijk om je heen en je ziet in het leven van alledag nog te vaak precies het tegenovergestelde.
Recente inspiratie uit een mooie opdracht
In het voorjaar van 2021 werkte ik, in opdracht van de Unie van Waterschappen, mee aan het Verhaal van de Circulaire Waterschappen. Mijn rol bestond uit het redigeren en structureren van het verhaal en het, mede met Bas Nanninga, organiseren van het verkrijgen van input van alle ervaringsdeskundigen binnen de waterschap wereld. Tientallen mensen hebben hun ervaringen ingebracht. Zo is het een sterk, gezamenlijk, waterschap-verhaal geworden. Wat is er al veel gedaan door waterschappen! Terecht zeggen de waterschappen op de goede weg te zijn. Waterschappen verzamelen hun initiatieven op de website Winnovatie. Daar vind je honderden voorbeelden. Of op de site Waterwindow. En wat te denken van het inmiddels diep gewortelde initiatief van de Energie- en Grondstoffenfabriek.
Toch blijven circulaire initiatieven “hangen” in experimenten en voorbeelden. Ze zijn nog geen onderdeel van het reguliere werk. Dat gegeven vormde de uitdaging om bouwstenen te verzamelen voor de strategie om te komen tot Circulaire Waterschappen. Die bouwstenen hebben we in het Verhaal opgetekend.
Het schrijven aan het verhaal van de circulaire waterschappen deed me eens te meer realiseren dat waterschappen een herkenbaar belang hebben, vanwege klimaatadaptatie, om circulair te willen zijn. Maar…. Hoe is dat voor organisaties die dit belang (nog) niet zien of (h)erkennen voor hun dagelijkse bedrijfsvoering?
Al 35 jaar zie ik afvalproductie als doodlopend spoor
Direct na de afronding van mijn studie aan de Technische Hogeschool Delft (1985) zag ik dagelijks wat afval doet met onze wereld. Ik mocht meewerken aan het saneren van vervuilde bodems, maar vooral aan het vinden van oplossingen voor afval: helemaal niet meer storten of het vinden van een manier om niet-verwerkbare residuen veilig, duurzaam te storten. Iedere dag dat ik toen een afvalberg inspecteerde of er watermonsters nam zag ik wat afval doet. Het deed me toen al beseffen dat het een doodlopende weg is om afval te maken. Elke verwerkingsstap levert weer nieuwe problemen op. We verzinnen end-of-pipe oplossingen, die weliswaar leiden tot een kleinere hoeveelheid residu, maar die vervolgens nog moeilijker veilig is op te slaan. In dit verband spreek ik over “veilig” in termen van gezondheid voor mensen, maar ook voor dieren, natuur en milieu en zelfs in relatie tot onze economie. Het wordt immers almaar duurder om de overblijvende gevolgen veilig te kunnen “managen”.
Slim en wijs ontwerpen en uitvoeren, zo creëren we waarde
Ik werd in de jaren 90 geïnspireerd door milieuzorgsystemen en rond de eeuwwisseling door de beweging van Cradle-2-Cradle. Ik heb er mee gewerkt en ervan geleerd. Dat werk deed me iedere dag beseffen dat we met slim ontwerpen en beheren van processen de sleutel in handen hebben. Wij zijn mensen, trots op onze kennis en wijsheid. We denken vaak dat we ons daarmee onderscheiden van andere leefvormen op deze Aarde. Onze hersenen bedenken ongelooflijk knappe dingen, maar in-the-end wentelen we te vaak de resterende “problemen” af op de Aarde, op het milieu, of op een ander. We zijn behept door lineaire economische gedachten, die (waarschijnlijk) vanaf het begin van de Industriële revolutie dominant zijn geworden in ons denken. We denken in business cases: Kostprijsbeheersing, vraag en aanbod in een (vaak artificieel gecreëerde) markt, aandeelhouderswaarde als dominante drijfveer voor ondernemen et cetera. Ik realiseer me dat deze werkwijze een menselijke creatie is, die vooral de mensen goed uitkomen die ten koste van anderen (en de aarde) streven naar maximaal gewin voor zichzelf of voor de groep waartoe ze (denken te) behoren. Toen ik via mijn eenmanszaak in aanraking kwam met de wereld van de deugden en zelf ondernemer werd raakte ik nog meer overtuigd van maatschappelijk verantwoord ondernemen om een gezonde balans te bereiken tussen people, planet en profit. Daarom spreek ik liever van ondernemingsmodellen dan van verdienmodellen en hoop ik dat business cases vanaf nu value cases worden. Door te ondernemen creëren we waarde, niet alleen voor ons maar ook voor onze (klein)kinderen.
Van lineair naar circulair: grootschalige en kleinschalige bewegingen
Hoe komen we tot een doorbraak? De klimaatverandering schreeuwt ons toe dat we haast moeten maken. Crisissen leren ons om de transitie in gang te zetten en de transitie goed te managen. We hadden kunnen oefenen met de Corona-aanpak, maar daarin zie ik onze samenleving steeds (terug)vallen in, vooral, regulerend denken. Voor mijn gevoel hebben we wereldwijd vanaf begin 2020 een grote kans laten liggen om in de praktijk te leren waar solidariteit ons brengt…
Ik denk dat we, enerzijds, een grootse beweging moeten inzetten. We zien gelukkig dat steeds meer (oud-)politici, bestuurders en invloedrijke mensen overal in de wereld die beweging sturen. Zij overstemmen steeds meer de lineaire economie denkers. Lezend in de media zou je wellicht anders geloven, maar door zelf goed waar te nemen, door te vragen en te luisteren zie je dat de aandacht voor circulair werken groeit.
Anderzijds vraagt circulair werken om van onderaf te beginnen: bij consumenten, bij inwoners, bedrijfsleiders, medewerkers et cetera. Circulair werken is wijs, uitdagend en bevredigend. Dat moet ons als mens toch deugd doen en uitdagen om vandaag al stappen te zetten.
Iedereen die bedrijfsmiddelen (assets) beheert, producten inkoopt en/of reststoffen ziet verschijnen kan een eigen stap zetten. Zo gaan we op weg naar een wereld waarin energie en grondstoffen steeds worden hergebruikt, waardoor we onze voetdruk op de aarde aanzienlijk kunnen (laten) afnemen.
In het Verhaal van de Circulaire Waterschappen gebruikten we daar Earth Overshoot Day voor als richtpunt.
Het verhaal inspireert om iedere ochtend op te staan om verschil te maken
Het Verhaal van de Circulaire Waterschappen vat alle, hiervoor genoemde, bewegingen, samen als een een samenhangend geheel met als belangrijkste uitdaging om circulair werken onderdeel te laten maken van het reguliere werken. Naast de waterwereld heeft elke sector een eigen verhaal met hetzelfde doel. Ik hoop nog lang een doorslaggevende bijdrage te mogen leveren op weg naar een circulaire water-, energie-, voedings- of bouwsector. Dat is voor mij een leven vervullende persoonlijke droom, zodat ik iedere ochtend kan opstaan met het geïnspireerde gevoel te mogen bijdragen aan de aarde waarop ik mag leven.